PAMUKÇULUK TEKNİK TERİMLERİ

Kütlü (Çiğitli-Çekirdekli) Pamuk: Kozasından ayrılmış, çırçırlanmamış pamuk.

Çiğit (Pamuk tohumu-pamuk çekirdeği): Liflerin ayrılmış havlı (ince tüylü) ve havsız pamuk tohumu.

Yabancı Madde: Pamuk içinde bulunan pamuk bitkisine ait yaprak, çiğit, sap, kabuk ve parçacıkları, mot, et parçacıkları ve toz gibi maddeler.

Nep: Pamukta toplu iğne başı büyüklüğünde veya daha küçük olan ve beyaz noktalar halinde görülen lif düğümcüğü.Siyah zeminde ince şekilde yayma ile ya da kuvvetli ışık ile görülebilir. İplik imalatında kopmalara neden olur. Kopmayanlarda boya almada farklı renk alır.

Nap: Pamukta nepten daha büyük ve kaba görünüşlü lif toplanması. Olgunlaşmamış, haşere tahribatı ve hastalıklara maruz kalmış rutubetli pamuklar ile ikinci el pamuklarda çok görülür.

Kopuk lif: Çırçırlama esnasında kopan lif parçacığı. Sawgin işletmelerde çok görülür.

Düzgünlük: Pamuğun içindeki nep, nap ve kopuk liflerin oranı ile ondülasyon durumu.

Mot: Olgunlaşmamış çok büyük havlı çiğit.

Ondülasyan: Hasat, taşıma ve çırçırlama sırasında pamuk elyafının kıvrılması halidir. Rollergin çırçılamada daha çok görülür.

Sicimleme: Elyafın “S” şeklinde kıvrılarak birbirine dolaşması ve karışık durum oluşması.

Çırçırlama: Çiğitli (kütlü-çekirdekli) pamuk elyafının, çırçır makineleri yardımıyla çekirdeğinden ayrılması, linter pamuğunun ise linter makineleri yardımıyla çekirdek üzerinden sıyrılması veya kazanılması işlemine çırçırlama denir.

Preseleme: Lif (mahlıç) pamuğun; linter pamuğunun; iplik yapımı ve çırçırlama sırasında meydana gelen pamuk lif döküntülerinin pese makinelerinde balya haline getirilmesi işlemine denir.

Depolama: Çiğitli, lif, linter ve lif döküntüsü pamukların balyalı, balyasız veya hararlı olarak fabrika depolarında korunması işlemidir.

Tohum İndeksi: 100 tohumun gr olarak ağırlığıdır.

Lif İndeksi: 100 tohumun liflerinin gr olarak ağırlığıdır. Lif indeksi ile çırçır randımanı arasında pozitif korelasyon vardır. Lif indeksi çırçır randımanı ile tohum indeksi den yararlanılarak bulunur.

Lif İndeksi=(Tohum İndeksi x Randıman(%)) / (100-Randıman(%))

Çırçır Randımanı: Elyafın kütlü pamuğa oranına çırçır randımanı denir ve % olarak ifade edilir.

Çırçır Randımanı= (100 x lif) / Çiğitli Lif

Kütlü Verimi: Tek bitkiden veya birim alandan (genellikle dekardan) alınan kütlü pamuk miktarıdır. Kozaları iri ve fazla olan varyeteler daha verimlidir

Hav: Kısa kalan liflerdir (1-4 mm arası lifler).

Linter: Kısa kalan lif ve uzun liflerin karışımıdır. Pamuğun 1 m3 Ağırlığı:

Alivre satış :Ürün daha tarladayken, yetiştiği zaman teslim edilmek üzere, önceden yapılan satış.

İPLİKÇİLİK TEKNİK TERİMLERİ

ABRAJ : Kumaşın en veya boy yönünde gözükebilen çizgi ya da bant şeklinde ortaya çıkan düzgünsüzlük. Kumaş oluşturulurkenki tansiyon farklıları, iplikteki kalite bozuklukları ve boya-apre prosesleri sırasındaki problemlerden kaynaklanabilir.

AİR COVERİNG : Farklı özelliklere sahip iki veya daha fazla ipliğin (mesela bunlardan biri elastan olabilir) bir hava jeti yardımıyla punta ile birleştirilmesi.

ALEV ALMAZLIK : Kumaşın alev almasını azaltmak için ya direk kumaşa uygulanan, ya da üretim esnasında hammaddeye katılan kimyasal ile elde edilen özellik.

AŞINMA DİRENCİ : Kumaşın başka bir yüzeye sürtünmesinden kaynaklanan aşınmaya dayanıklılık kabiliyeti. Bu aşınmaya bağlı olarak tüylenme olabilir ve kumaşın bu tüylenmeye karşı direnci kumaş yapısına ve kullanılan iplik türüne bağlıdır.

BURUŞMA DAYANIMI : Kumaşın herhangi bir bükme, buruşturma ve kıvırmaya maruz kaldığında tekrar eski görünümünü sağlamasıdır.

BÜKÜM : İpliğe üretim sırasında yapılan döndürmenin döngü sayısını ve yönünü belirten terimdir. Büküm elyafları birbirine yaklaştırarak ipliğin daha kompakt hale gelmesini sağlar. Elyaflar birbirine daha sıkı tutunduklarından ipliğin mukavemeti artar. Büküm yönü hem ipliğin hem de yapılan kumaşın görüntü, performans ve dayanıklılığını da etkiler. Sağa yapılan büküm , sola yapılan büküm ise ; olarak adlandırılır ve büküm sayısı metre başına düşen döngü sayısı (tpm) olarak belirtilir.

CİPSTEN BOYALI : Prosesin en başında, üretim sırasında renklendirilen iplikler.

DENYE : Özellikle Birleşik Amerika;da kullanılan ölçme sistemi. Sayısal olarak denye, 9000 metre ipliğin ağırlığına eşittir. İpliğin denyesi ne kadar düşükse, iplik o kadar incedir.

DETORPUE : Özellikle Raschel örgü makinelerinde kullanılmak üzere imal edilmiş az kıvrımlı iplik.

DPF : İplikteki her filamanın ağırlığı. Filaman denyesi olarak belirtilir.

DTEX : İpliğin kalınlığını belirtmek için kullanılan, 10,000 metresinin ağırlığının ölçülmesi ile oluşturulan sistem. Dtex yükseldikçe, ipliğin kalınlığı artar.

DÜZE : Sentetik ipliklerin üretiminde kullanılan üzerinde çok küçük delikler olan metal plaka. Eriyik bu metal plakanın üzerindeki deliklerden geçirilerek kontinü filamanlı iplikler oluşturulur. Düze delikleri farklı boyut ve şekillerde olabilir. Düze deliğini boyutu filamanın kalınlığını, şekli ise özelliklerini belirler.

ELASTAN : Kopmadan %500ün üzerinde streç özelliğini defalarca tekrarlayan ve her defasında orijinal uzunluğuna geri dönen elastomerik iplik.

ELASTİKİYET : İplik veya kumaşın üzerindeki gerilim kalktığında tekrar kendi orijinal uzunluk, sekil ve ölçüsüne geri dönebilirliği.

ELYAF : Bir araya geldiğinde iplik oluşturan, sentetik veya doğal sert madde.

FİLAMENT : Üretim prosesi esnasında düvenin her bir deliğinden çıkan, bir araya geldiğinde iplik oluşturan , tanımsız uzunluklarda işlenmiş elyaf.

FLAT (FDY) : Tekstüre edilmemiş düz, hacimsiz ve kaygan bir iplik çeşidi.

FT : Yalancı büküm tekstüre yöntemi ile üretilmiş ve tekstüresi fikse edilmemiş hacimli muss iplik.

FTF : Yalancı büküm tekstüre yöntemi ile üretilebilen ve ipliğin tekstüresinin işlem sırasında fikse edildiği set iplik.

HAVA JET TEKSTÜRE : Kontinü filamanlı ipliklerin fazla besleme ile yüksek basınçlı hava jeti vasıtasıyla ipliğin filamanlarının birbirine karıştırılması ve doğal elyaf görüntüsü sağlanması için uygulana tekstüre tekniği. İki yada daha fazla farklı veya aynı özelliklere sahip iplikler bu yöntemle birleştirilebilip tek bir iplik elde edilebilir.

HİGH-COUNT : Dpf denye/filaman) oranının 1 ve 2 arasında olduğu iplikler.

İPLİK NUMARASI : İpliğin uzunluğu ile ağırlığı arasındaki korelasyondan yola çıkarak hesaplanan kalınlığını belirtilen rakamlar. Hesaplama, ipliğin belli bir standart ağırlığının uzunluğu ya da standart bir uzunluğun ağırlığı olarak yapılır.

KATYONİK : Modifiye polyester, modifiye naylon, ve akrilik için kullanılan boya cinsi. Kumaşta katyonik boyanabilen iplikler ile standart iplikler bir arada kullanılarak desen oluşturulabilir ve iki boya banyosu ile iki iplik de boyanarak desen daha belirgin hale getirilebilir. Ayrıca bu iki iplik birleştirilip kumaşta farklı ve özel melanj renkleri elde edilebilir.

KAYNAMA ÇEKME : Elyafın, ipliğin ya da kumaşın ıslanıp kuruduktan sonra veya yüksek sıcaklığa maruz kaldığında en veya boy yönünde çekmesi.

KDK : Kıvrımlı yapıda bir ipliğin elde edildiği tekstüre yöntemidir. Bu proseste iplik önce örülür, sonra örülen kumaş fikselenir ve iplik tekrar örüldüğü halde geri sökülerek bobine sarılır. Fiksenin etkisiyle örgü ilmekleri ipliğin yapısında kalır.

KESİK ELYAF : Uzunluğu 1.25 cm. ile 45 cm. arasında değişen kısa elyafçıklara verilen ad. Yün, pamuk, keten gibi doğal elyaflar sadece kesik elyaf olarak vardırlar. Sentetik elyaflar ise kontinü filamanların belli uzunluklarda kesilmesi ile oluşturulur.

KESİK ELYAFLI İPLİK : Kesik elyafların beraber bükülerek tek bir iplik oluşturulması. Pamuk, yün gibi doğal iplikler, sentetik kesik elyaflı iplikler ve bunların karışımları örnekleridir.

KONTİNÜ FLAMENTLİ İPLİK : Bir yada daha fazla filamandan oluşan sürekli iplik. Tek filamanlı iplikler monofilaman, daha fazla filamandan oluşan iplikler multifilaman olarak adlandırılır.

KIRIŞMA DAYANIMI : Bir tekstil materyelinin kullanım sırasında oluşan buruşmaya dayanımı ve/veya düzelebilmesi.

MATLIK : Sentetik ipliklerde matlık üretim prosesine ve kullanılan titanyum dioksit oranına bağlıdır. Titanyum dioksit oranı arttıkça, iplik matlaşır. Standart polyester iplikler genelde yarı mattır ama bunların modifiye edilmişleri de vardır.

MEKANİK STREÇ : Üretim prosesi sırasında fiziksel özelliklerine yapılan değişikler dolayısıyla bir miktar esneklik kazandırılan iplikler.

MELANJ : İki renkli ipliğin birleştirilmesi ile oluşturulan iplik tipi.

MİKROFİBER : Çok ince ipliklere ve bu ipliği geliştiren teknolojiye verilen ad. Mikrofiberlerde dpf değeri 1den düşüktür ve bu özellik kumaşa hoş bir tuşe, tatlı bir döküm ve inanılmaz yumuşaklık katar.

MUKAVEMET : İpliğin kopmaya karşı direnimini belirtir ve direkt olarak kumaşın yırtılmaya karşı dayanımını etkiler.

NAYLON : Karbon ve petrol esaslı sentetik polyamidlerden yapılan elyaflar için kullanılan genel terimdir. Yüksek mukavemeti ve mükemmel dayanımı ile bilinen naylon, üstün aşınma direnci ve yüksek esnekliğe sahiptir.

PBT : Polybütilen terafitalat, esneklik ve elastikiyet özellikleri olan tekstüre polyester ipliktir. PBT, standart polyester tipleri ile karşılaştırıldığında daha yüksek elastikiyete sahiptir. Bu özelliği özel tekstüre şartlarıyla geliştirilir. PBTnin kendine özel esneme ve geri dönme özellikleri, boya ve apresinde uygulanan yüksek elastik çekme ile elde edilir.

POLYESTER : Sentetik ipliklerin içinde, polyester en yaygın kullanılanıdır ve dünya çapında pamuktan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Polyester, yüksek mukavemete (naylondan daha düşük), mükemmel dayanıma ve yüksek aşınma dayanımına sahiptir. Düşük emiciliği, elyafın daha hızlı kurumasını sağlar.

Dayanıklı , Tuşesi soğuk ve yumuşak , Esneme ve çekme dayanımı , Makinede yıkanabilir ve kuru temizleme yapılabilir.

SLUBLI İPLİK : İpliğin çapının değiştiği herhangi bir bölgesine slub adı verilir. Bu düzgünsüzlük ipliğe efekt kazandırmak için de yapılabilir.

SNARLİNG : Herhangi bir dış müdahale olmadan iki ucundan tutulduğunda ipliğin dönmeye gösterdiği eğilim.

SUYA DAYANIKLIK : Islanmaya maruz kaldığında başlangıçta suyu bünyesine almayan fakat uzun süreli su ile temasta ıslanabilecek olan kumaşlardır. Bu yapı sıkı konstrüksüyon ve/ veya kaplama ile sağlanır. Genelde naylon ve mikrofiber ipliklerden yapılan kumaşlar su geçirmeye dayanıklıdır.

SÜPER PARLAK : İçindeki titanyum dioksit oranı düşük hammadden yapılmış iplikler.

TEKSTÜRE : Sentetik ipliklere ısıl ve/ veya mekanik işlemler yoluyla doğal iplik görüntüsü ve özellikleri kazandırma tekniğidir. Bu teknikle kontinü sentetik iplikler kullanım alanlarını genişletecek çok daha hacimli bir yapıya kavuşur.

TRİLOBE : Filamanlara ışık geçirgenliği ve yansıtma özelliği vermek için gerçekleştirilen üçgen kesit.

YALANCI BÜKÜM TEKSTÜRE : Kısmi çekim almış ipliğin (POY), önce bir yöne, sonra diğer yöne tur verilerek, ısıl ve mekanik işlemlerin katkısıyla, yüksek hacimli, esnek bir yapı kazandırıldığı tekstüre yöntemidir.

TEKSTİL TERİMLERİ

Açık en : Kumaşın enine açık hali

Apera : Makineye eklenen, özel bir işlemi yapmaya yarayan parça

Apre,apre terbiye : Kumaşlara ekstra özellik kazandırmak için terbiyede yapılan işlemler

Asorti : Kumaşın konfeksiyonda bedenlere göre ayrılması ve ona göre kesilmesi

Çekme testi : Kumaşın yıkandıktan sonra enine, boyuna çekmesinin ve dönmesinin testi

Dekatür : Tüp malları finişleyen makine

Dikiş bandı : Belli bir plana göre yerleştirilmiş dikiş makinesi parkuru Dispers boya : Poliester kumaşların boyanmasında kullanılan boya tipi Dok : Üzerine kumaş sarılan apara

Duvet : Nevresimlerde ölçü olarak bir tasarıma verilen isi

Elastömer : Esnekliği yüksek elya

Fikse : Yüksek sıcaklık ve sabit ende kumaşın set edilmesi

Filmduruk : Çerçevelerle baskı yapan baskı makinası

Finiş : Kumaşın sevke hazır hale getirilmesi Fitted : Lastikli çarşaf Flat : Düz çarşaf

Forklift : Elektrik veya dizel motor tahrikli çeşitli tonajlarda yük kaldıran ve taşıyan araç

Garnitür : İçi dolu metal silindirlerin oyulması ile hazılanan desenlerle yapılan baskı

Gaze : Pamuklu kumaşlardaki havların yakılma işlemi

Haslık : Kumaşın günlük hayattaki bazı şartlara (yıkama, ter, güneş ışığı gibi) dayanımının ölçülmesi

Hav : Kumaş yüzeyindeki tüycükler ve bunların uçuntuları

Havya : Tül perdeyi ısıyla kesmeye yarayan sivri uçlu araç

Hızar band bıçaklı makine : Sabit ya da hareket ettirilebilen, genellikle serim masalarının uç kısımlarında ya da ayrı bir kesim masasında yer alan kumaş katlarının kesimci tarafından el ile kontrol edilerek kesildiği bant bıçağa sahip kesim makinesi

Ht : Yüksek sıcaklık ve basınçta boyama

İki iplik : İki iplikle örülmüş kumaş İnspection : Kontrol etmek İnterlok : Sıra ile uzun ve kısa iğneleri yan yana bulunan örme makinesnde üretilen örme yapısı

Jakarlı Tül : Jakar örme makinasında örülmüş tül

Kalender Makinesi : Kumaşa parlaklık kazandıran makine

Kantara : Bir polyester kumaş tipi

Kartela : Bir siparişe ait renk örnekler

Kaset : Tasnif bölümünde düzenlenerek dikişe hazır hale getirilen demetlerin üretimde hareketliliğini sağlamak amacıyla kullanılan giysi türüne uygun malzemelerle donatılmış, altında rulmanlı tekerlek olan araç

Kaşkorse : Bir ribana tipi Konveyör bant :

Taşıyıcı bant Kursör : Nevresim veya yastıklarda fermuarı açık kapamaya yarayan plastik yada demir fermuar başlığı

Kuşe : Paketteki desenin tamamını gösteren resim

Lycra : Elasttikiyeti arttırmak için kumaşa örüm esnasında ilave edilen Dupont patentli sentetik lif

Melanj : Değişik renklerdeki açık elyafın karışımı ile elde edilen iplik, belirsiz çok tonlu efekt çeşidi

Merserize : Pamuklu kumaşın bir bazik işlemden geçirilerek parlaklık ve mukavemetinin arttırılması

Meto : Hatalı kısımların işaretlenmesi için kullanılan renkli etiketler Overlok : Değişik kumaş çeşitlerine ve işlemlere göre farklı tipleri bulunan; sürfile, temizleme, birleştirme amacıyla kullanılan dikiş makinesinde gerçekleştirilen işlem

Pad-batch: Soğuk boyama yapan makine

Palet : Üzerine kumaş koymaya yarayan tahta iskelet

Pano baskı : Tüm kumaş eninde birbirine bağlı kesintisiz şekilde çıkan , tek bir motiften oluşan dokumalı veya baskılı desenleme

Pastal : Üzerine kesim yerleşim planının konduğu, tek katlı veya çift katlı olarak serilmiş birden fazla kumaş katlarından oluşmuş kumaş tabakası

Pat: Basılacak boyaların baskı çeşidine göre, dolgu maddesi

Pigment : Suda çözünmeyen,kumaşa yapıştırılan, baskıda kullanılan bir boya tipi

Pike : Bir örgü tipi

Plotter : Bilgisayar yöntemi ile desen filmlerini hazırlayan makine Pnömatik : Havalı, havayla ilgili

Polar : Bir poliester kumaş tipi

Polyester : Polietilentereftalattan çekilen sentetik lif

Ram : Kurutma, finiş makinesi

Reaktif boya : Pamukla reaksiyona giren çok dayanıklı bir boya Reçme : Bedendeki kumaş uçlarının içe kıvrılıp dikilmesi

Red-Tag : Üzerine elde mevcut olan her bir kumaş deseninin veya renginin yapıştırıldığı kart

Regüle bıçaklı : Fazlalıkları kesmek üzere bıçağı olan

Ribana : Düz ilmeklerden oluşan dikey sıraların ters ilmeklerden oluşan dikey sıralarla dönüşümlü olarak örüldüğü kumaşlar

Rotasyon : Yuvarlak şablonlarla çalışan bölüm

Serim masası : Kumaşların kesildiği masalar

C-tex açma masası : Lycralı kumaşlarda kesim öncesi gerginliği azaltmak için kullanılan sarım makinası

Sham : Süs yastığı

Süprem : Yuvarlak örme makinelerinde genellikle pamuklu olarak üretilen tek katlı düz örgü ile yapılan tek yüzlü kumaş Şardonlu kumaş : Dokuma yada örme kumaşların ipliklerinin içerisinden, liflerin çekilerek kumaş yüzeyine çıkarılması ve böylece tüylendirilmesi işlemi yapılmış, tüylü kumaş cinsi

Tek iğne : Bir dikiş makinesi çeşidi

Tela : Giyside dolgunluk vermek amacıyla konulan ara malzeme Terbiye : Dokuma veya örmeden gelen kumaşın ya da elyafın iplik halindeki tekstil materyalinin görünüm ve kullanım özelliklerini değiştirmek, geliştirmek için yapılan işlemlerin bütünü

Tuşe : Kumaşın yumuşaklık derecesi

Tüp : Kumaşın örüm sonrası kesilmemiş hali

Üç iplik : Üç iplikle örülmüş kumaş

Vinyl bag : Plastik torba Viskon : Yapay selüloz elyafı

Yaş açma makinası : Yaş tüp kumaşı kesen makine

KUMAŞ TEKNİK TERİMLERİ

ABRAJ :Kumaşın en veya boy yönünde gözükebilen çizgi ya da bant şeklinde ortaya çıkan düzgünsüzlük. Kumaş oluşturulurkenki tansiyon farklıları, iplikteki kalite bozuklukları ve boya-apre prosesleri sırasındaki problemlerden kaynaklanabilir.

AKTİF GİYİM : Egzersiz ve spor aktiviteleri için konfor, destek, izolasyon ve aşınma direnci gibi önemli olan özellikleri sağlayan kıyafetler.

ALEV ALMAZLIK : Kumaşın alev almasını azaltmak için ya direk kumaşa uygulanan, ya da üretim esnasında hammaddeye katılan kimyasal ile elde edilen özellik.

ATKILI ÖRME KUMAŞ : İlmeklerin kumaş eninde oluştuğu bir örgü kumaş yapısıdır. En yaygın örnekleri yuvarlak örgüler ve düz örgülerdir.

AŞINMA DİRENCİ : Kumaşın başka bir yüzeye sürtünmesinden kaynaklanan aşınmaya dayanıklılık kabiliyeti. Bu aşınmaya bağlı olarak tüylenme olabilir ve kumaşın bu tüylenmeye karşı direnci kumaş yapısına ve kullanılan iplik türüne bağlıdır.

BOYA HASLIĞI : Boyalı kumaşın yıkama, güneş ışığına maruz kalma ve çevre koşulları sebebiyle solma ve boya akıtmaya karşı dayanım kabiliyeti. İplik cinsine, boya tipine ve boyayı fikselemek için yapılan işlemlere bağlıdır.

BURUŞMA DAYANIMI : Kumaşın herhangi bir bükme, buruşturma ve kıvırmaya maruz kaldığında tekrar eski görünümünü sağlamasıdır.

ÇÖZGÜLÜ ÖRME KUMAŞ : İlmeklerin kumaş boyunca oluştuğu bir örgü kumaş yapısıdır. Çözgülü örme kumaşlar, atkılı örme kumaşlara kıyasla daha az esnektir. En yaygın örnekleri triko örgüler ve Raşel örgülerdir.

DOKUMA KUMAŞ : İki grup iplikten oluşan kumaşlardır. Birinci grup, çözgü, kumaş boyunca yer alır. Diğeri, atkı, ise çözgüye diktir ve dokuma kumaşlar bu iki grup ipliğin altında ve üstünden geçmesiyle elde edilir.

DÖKÜM : Kumaşın herhangi bir yüzey üzerinde kıvrılma, sarkma ve hareket kabiliyeti.

ELASTİKİYET : İplik veya kumaşın üzerindeki gerilim kalktığında tekrar kendi orijinal uzunluk, sekil ve ölçüsüne geri dönebilirliği.

EMİCİLİK : Kumaşın nem alma kabiliyeti. Emicilik kumaşın konfor, statik elektriklenme, çekme, leke çıkarılma, su geçirmezlik ve buruşmazlık özellikleri gibi birçok karakteristik özelliklerini etkiler.

HAVA GEÇİRGENLİĞİ : Kumaşın yapısından hava geçirebilme kabiliyeti

KAYNAMA ÇEKME : Elyafın, ipliğin ya da kumaşın ıslanıp kuruduktan sonra veya yüksek sıcaklığa maruz kaldığında en veya boy yönünde çekmesi.

KOPMA GÜCÜ : Kopma testinde kumaşın yırtılana kadar taşıyabildiği maksimum güç.

KUMAŞ DAYANIMI : Kumaşın sürekli kullanımına karşı gösterdiği dayanıklılık

KIRIŞMA DAYANIMI : Bir tekstil materyelinin kullanım sırasında oluşan buruşmaya dayanımı ve/veya düzelebilmesi.

NAKIŞ / BRODE : Kumaş üzerine bir desen oluşturmak üzere renkli veya ekru ipliklerle işlenen dekoratif süsleme. Elde veya makinede yapılır.

NEFES ALMA ÖZELLİĞİ : Bir kumaşın ya da dokunun yapısından hava buharı geçirebilme ve böylece ter buharlarının kumaşın içinden çıkmasına izin verme özelliği.

SUYA DAYANIKLILIK : Islanmaya maruz kaldığında başlangıçta suyu bünyesine almayan fakat uzun süreli su ile temasta ıslanabilecek olan kumaşlardır. Bu yapı sıkı konstrüksüyon ve/ veya kaplama ile sağlanır. Genelde naylon ve mikrofiber ipliklerden yapılan kumaşlar su geçirmeye dayanıklıdır.

TÜYLENME DAYANIMI : Kumaşın, yüzeyinde aşınmadan dolayı tüylenme oluşmasına dayanımıdır.

PERDE TEKNİK TERİMLERİ

AMBRANS : Fon perdeleri kenarlarına takılmak suretiyle broçol ve kuşakların takıldığı uçları süslemeli metal aksesuarlardır.

APRE : Kumaşlara buruşmazlık özelliği veren bir tür boya.

BİYE : Kumaşların kenarına kendi kumaşından veya başka kumaştan geçirilen ince şerit.

DOLAMA : Kumaştan perde boruları üzerine dolamak suretiyle yapılan süslemeler.

DRAPE : Tavan yada perde aralarında kullanılan kumaştan süsleme dilimlerdir.

EKSTRAFOR : Perde halkaların kumaşüzerine dikilmesine yarayan keten şeritler.

EMPRİME : Değişik renkte boya kullanılarak kumaş üzerine desen ve zemin basma işlemi.

FAREBELA : Tavan yada perde boruları üzerine kumaştan pililer kullanılarak dikilen süslemelerdir.

GOBLEN : Kanaviçe veya telleri sayılabilecek türde kumaş üzerine renkli iplikle yapılan özel bir işleme.

KANAVİÇE : El işleri için kullanılan seyrek dokunmuş keten bezi.

KAPSÜL : Rustikli perde modellerinde,kumaşlar üzerine belli kalıplarla delinen deliklerin üzerine takılan farklı renklerde metal veya plastikten yapılan yuvarlak aksesuarlardır.

KOTEKS : Amerikan bandı denilen cirt bant.

KOTON : Pamuk bitkisi ve bu bitkiden elde edilen pamuklu kumaş.

ORGANZE : Ham ipek ipliğinden dokunmuş saydam,sertçe ve ince fantezi kumaş.

PİKO : Ince kumaşlarda kumaşın kenarına dıştan içe doğru yuvarlayarak bir çırpma dikişiyle yada kıvrımının altından tutarak yapılan kenar dikişidir.

PİLİ : Kumaş veya tül perdeleri bollaştırmak yada süslemek amacıyla düzenli aralıklarla kumaşı katlayıp üst üste getirerek yapılan kıvrım.

PÜSKÜL : Bir ucu bağli öbür uçları serbest bırakılmış, iplikten sırma demeti.

PORTRAY : Jaluzi perdelerin montaj aparatı.

RENSO : Fon perdeleri kenarlara eklemek için kuşak veya broçolların takıldığı, duvarlara monte edilen metal kancalardır.

RULET : Kumaş perdelerin uçlarına dikilen, ray üzerinde hareketini sağlayan plastik taşıyıcılar.

SAÇAK : Perdelerin,döşemelik kumaşların,yatak veya masa örtülerinin kenarlarına dikilen süslü iplik salkımlardır.

STOP : Kumaş perdelerin ray kenarlarından çıkmaması için kenarlara sıkıştırılan plastik parçalar.

SUTAŞI : Süslemede kullanılan işlemeli şeritler.

TAFTA : Bir tür sert ipekli kumaş.

YAŞMAK : Pano kenarı yada drape modellerinin arasında kullanılan kravat şeklinde süsleme salkımlardır.

ZİGIL : Jaluzi perdelerin hareketli kanatlar üzerinde sallanmasını engelleyen telli sistem.

HALICILIK TEKNİK TERİMLERİ

ANTİMİKROBİK : Halıda sıklıkla görülen bakteri, mantar, küf ve benzeri oluşumları azaltmak için halıya uygulanan kimyasal işleme verilen addır.

ANTİSTATİK : Halı sisteminin herhangi bir elektrostatik yükünü insan duyarlılık eşiğine ulaşmadan dağıtma özelliğidir.

ALTLIK : Üzerinde yüründüğünde halının yeterli yumuşaklık ve desteğe sahip olmasını sağlamak üzere halı altında kullanılan bir malzemedir. Altlık halının yalıtım özelliklerini arttırarak aynı zamanda kullanım süresini de uzatır. Bazı durumlarda altlık halıya üretim esnasında eklenir.

BUKLE HALI : Bu tip halılarda bulunan ilmikler aynı uzunluktadır. Rahat bir görünüm sergileyen bu tip halılar dayanım gücünün yüksek olmasından ötürü genelde yoğun trafiğe maruz kalan alanlarda kullanılır.

BOYUTSAL STABİLİTE : Halının orijinal ölçüsü ve şeklini koruyabilme kabiliyetidir.İkincil destekleme halıya boyutsal istikrar sağlayan bir işlemdir.

BUKLE HAV : Hav yüzeyi kesilmemiş buklelerden meydana gelen halı stilidir. Dokunmuş veya tufte edilmiş olabilir.

ÇİFT YAPIŞTIRMA : Bir tür halı kurulum metodu olan çift yapıştırma, herhangi bir yapıştırıcı yardımıyla halı tabanının önce zemine yapıştırılması, ardından halının tabanına yapıştırılma işlemidir.

DUVARDAN DUVARA DÖŞEMELİK HALI : 6 fitten daha büyük boyutlarda üretilen halılar için kullanılan bir terimdir. Duvardan duvara halılar genellikle 12 fit genişliktedir ancak 13 ya da 15 fit genişliğinde de üretilirler.

DELAMİNASYON : İkincil destekleme ya da altlığın birincil desteklemeden ayrılma işlemidir.

DÜZ BUKLE : Bir tür halı konstrüksiyonu olup halının ön yüzündeki ipliğin her iki ucunda ilmik oluşturarak halının arka kısmına sabitlenmesidir. Hav ilmikleri esasen aynı uzunlukta ve kesilmeden pürüzsüz düz bir yüzey oluşturur.

DİREKT YAPIŞTIRMA : Bir tür halı döşeme metodu olup halının doğrudan zemine yapıştırılma işlemidir.

DOKUMA HALI : Dokuma tezgahında üretilen bu tip halının yüzeyi ve alt dokusu enine ve boyuna iplikler birbirleştirilerek oluşturulur.

ESNEKLİK : Ayak trafiği altında ezilme ve benzeri basınçsal etkilere maruz kalma sonrasında halının orjinal görüntü ve kalınlığını yeniden elde etmesini sağlayan halının hav veya taban özelliğidir.

EK TABAN : Halının arka tarafına yapıştırılarak halıya ektra sağlamlık ve kalınlık sağlayan köpük, kauçuk, ürethane, PVC ve benzeri taban dolgu malzemeleridir.

EKSİZ HALI : 2 metreden daha geniş halıları ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Eksiz halının eni genelde 3,5 m. ya da daha fazladır.

EK YERİ : Halı kurulumda halının iki kenarının birleşmesiyle oluşan çeşitli yapıştırma, el dikişi veya diğer tekniklerin kullanımıyla oluşan hattır.

FRİZE HALI : Bu halıda, iplikler çok düğümlü olduklarından bukleli bir yüzeye sahiptir. Resmi olmayan bir görüntüye sahip olan bu halı, aynı zamanda ayak ve elektrik süpürgesi kullanımıyla oluşan izleri en aza indirir.

FİLAMENT : Kesiksiz tek bir doğal veya sentetik elyaf lifidir.

HALI KONSTRÜKSÜYONU : Tufted ya da dokuma gibi üretim metotları kullanılarak üretilen halının iplik ve dolgu malzemelerinin teknik özelliklere uygun olarak yapılan son düzenlemesidir.

HALI SIKLIĞI : İki iğne deliği arasındaki mesafenin santimetre cinsinden ölçüsüdür.

HAV : Halının görünen üst yüzeyini oluşturan, bukle ya da kesik doku yapısıdır.

HAV EZİLMESİ : Yoğun trafik ya da ağır mobilyalar nedeniyle halı hav kalınlığındaki azalmadır. Eğer hav ipliğinin direnci yetersiz ya da hav yoğun trafik için yetersiz bir yoğunluğa sahipse geri dönüşümü olmayabilir. Düzenli vakumlama havın ezilmesini önleyeceği gibi halının ömrünü de uzatır.

HEAT-SET: İpliklerin zaman içinde daha sıkı olabilmeleri için düğümün ısı veya buharla sağlamlaştırılma işlemidir. Kesik havlı halılarda önemlidir. Kesik havlı naylon, olefin ve polyester halılar heat-set;tir.

İPLİK SIRASI : İplik sırası oluşturmak için birbirine düğümlenmiş her bir iplik sayısıdır.

KENAR ŞERİDİ : Halı kenarına, kenarları korumak ve sağlamlaştırmak ya da süslemek için dikilen bant ya da şerittir.

KESİK HAVLI HALI : Kesik hav ipliklerinden oluşan yüzeye sahip halı dokusudur. Günümüzün en popüler üretim tekniklerinden biri olan kesik havlı halı, dayanıklılığını yapımda kullanılan ipliğin cinsi, kümelerin yoğunluğu ve düğüm miktarı gibi etmenlerle elde eder.

KESİK VE BUKLE HAVLI HALI : Bir tür halı dokusu olup kesik uçlu hav iplikleri ve buklelerin kombinasyonundan oluşur.

KİR ÖNLEYİCİ : Elyaf ya da halı yüzeylerine kirin yapışmasını önlemek amacıyla uygulanan kimyasal bir ciladır.

ORTALAMA HAV AĞIRLIĞI : Hav ipliğinin birim alan başına kapladığı yoğunluktur.

PARLAKLIK : Halı, elyaf, iplik ve kumaş parlaklığını ifade eder.

PLUSH : Lüks görünümlü, pürüssüz dokulu bu halı yüzeyinde birbirinden bağımsız püskül öbekleri asgari düzeyde görülür. Halının genel görünümü aynı seviyedeki kesik iplik uçlarıdır.

RÖLYEF HALI : Kesik ve düğümlü ipliklerin birleşiminden oluşan bu halılar birbirinden farklı pek çok çeşit yüzey dokuları oluşturur.Saksoni: Bir diğer kesik havlı halı çeşididir. Ancak bu halıda iplik kümeleri çok daha fazla düğüme sahiptir. Bu sayede ipliğin kenarları daha belirgin bir hal alarak daha az resmi bir görüntü yaratır. Bu şekilde ayak izlerinin görünümünü de en aza indirir.

SEVİYELİ BUKE HALI : Bu halıda genellikle iki ya da üç farklı ilmik boyu bulunur. Bu farklı ilmik boyları hem desen efektleri yaratır, hem de halının uzun ömürlü olmasını sağlar.

SİSAL : Esasen doğal liflerden üretilen bu halılar, halı endüstrisinin son yıllarda doğal sisal ve jüt;e yakın bir görünüm elde etmesiyle, çok daha yumuşak ve rahat kullanım imkanı sunan sentetik alternatiflerle üretilmeye başlamıştır. Yün ve sentetik alternatifleri neredeyse dertsiz bir yapıya sahip olup, oldukça fazla çeşitlilikte doku, desen ve baskı seçeneği sunar.

TABAN : Halı hav veya yüzeyinin aksine halının arka kısmını meydana getiren iplik ve kumaşlardır.

TUFTED : Eklenen iplik öbeklerinin halının arkasında yer alan kumaş örgüsü içinden geçirilerek kesik ya da bukle uçlu hav yüzeyi yaratılarak üretilen halı tipidir.

YOĞUNLUK : Halı yapımında kullanılan iplik miktarı ve tuftların birbirine olan yakınlığını ifade eder. Genel olarak, iplik kullanımı ne kadar yoğunsa halıdan sağlanacak performans da o kadar iyi olur.

KONFEKSİYON TEKNİK TERİMLERİ

AUFTRAG : Sipariş numarası

ANATOMİ : İç yapı (insan için insanın yapısı)

ANFORM KEMER : Vücudun şekline göre belden aşağı yapılan kemer

AKORT : İş yerine iş akışını sağlamak, her departmanda çalışan işçinin verimli çalışması için, insan gücü ve malzemenin kullanımında ekonomi yapma ve ayarlama

ALFA SAYISAL : Rakamlar yerine, harflerle ifade edilen

APARTURA : İki parçalı kolda, düğmenin dikildiği yırtmaç

ASTARLAMAK : Bir giysinin iç kısmını gizlemek, korumak, süslemek amacı ile ince kumaş geçirme işlemi

ASİTMETRİK : Karşılığı olmayan model ( sağı solu aynı olmayan )

BAZ KALIP: Model uygulamada kullanılmak üzere ölçülere uygun hazırlanmış ana kalıp (dikiş paysız)

BİYE : Kenar temizleme, dikiş örtme ve süsleme amacı ile bant geçirme

BORDÜR : Etek, kol ve yaka kenarlarına konan şerit

ÇATMA : Birbirine dikme, birleştirme

ÇIMA : 1 mm den çekilen dikiş

DENİM : Blue Jeans’ lere verilen diğer isim

DİAGONEL : Kenarlarına oranla eğrilemesine dokunmuş kumaş

DİOR KUPU : Ünlü Fransız modacısının ismini alan kup

DOUBLE FACE KUMAŞ : İki yüzlü kumaş, her iki yüzü ayrı renkte olan ve iki tarafı da kullanılan kumaş

FALÇATA : Deri kesmeye yarayan bir tür bıçak

FASE YAPMA : Makine çekerken alt dikişin boncuk yapması ( ipliği bol bırakması )

FARBA : Giysi etrafına geçirilmiş süs

FLETO : İlik cep

GAZE : 0,5 cm den çekilen süs dikişi

GREDASYON : Dikilmiş örnek, modelin orjinali

GREJ : Ham ipliğe verilen ad

GODE : Tek noktadan verilen bolluk

HARÇ : Giysilere süs için dikilen hazır şerit

KAPİŞON : Bir çeşit başlık

KAVADORA : Kol evi ( kol oyuntusu )

KONFEKSİYON: Ölçülere göre seri halde yapılıp satılan hazır giyim eşyası

KONSİYE : Satılmadığında iade edilen mal

KLASİK : Hiçbir zaman modası geçmeyen değerli model

KLOŞ : Genişlemiş etek

BİBRİT ÇIMA : 3mm üstten çekilen dikiş

KORSAJ : Bel ile kalça düşüklüğü arasındaki kesit

KOKO : Kontre ( karşılıkl işareti, çıt )

KOMANDATURA : Düzeltme terzisi

KOZA : Olgunlaşmamış pamuk meyveleri. Beyaz pamuk lifleri kaplıdır.

KUP : Giysi üzerindeki kesik

KULİSAN KEMER : Tünel şeklinde yapılıp içinden kordon veya lastik geçen kemer

LUREX : simli, parlak kumaşlara verilen ad.

MATERYAL : Malzeme

MODELİST : Modelini gördüğü her türlü giysinin kalıbını hazırlayan eleman

MODEL MAKİNACI : Modelin ilk örneğini diken eleman

MOLA : Yedirilmesi gereken bolluk

MOSTRA : Klapa

MOULAGE ( mulaj ) : Kağıt veya kumaşla bir modelin kalıbını olduğu gibi almak ( Fransızca kelime )

MOTİF : Şekil

OBJE : Nesne

OFİLİNE : İşlerin teyp desteği ile korunması

OYA : Altı yapışkan ekstrafor genişliğinde tela

OYA ÇEKMEK : Bolluğu büzerek yedirmek

PAFTA : Kalıp çıkarmaya yarayan, üzerinde değişik model ve ölçülere göre hazırlanmış kalıp şekilleri olan bir giysi kalıp haritası

PASTAL ATMA : Önceden hazırlanmış pastal planı uzunluğuna göre, kumaşın hesaplanan kat sayısınca kesim masasına üst üste serilmesi

PASTAL ÇİZİMİ : Şablonların en ekonomik şekilde kumaş enine ve beden sayısına göre pastala yerleştirerek çizilmesi

PETO : Yelek cep

PAT : Giyimde üst üste binen pay

PENS : Giyimi bedene oturtmak için yapılan katlamalar

REÇMECİ : Örme kumaşlarda lastik takan, etek bastıran ( Special makine ) reçme makinesi kullanan eleman

PERSPEKTİF : Arka görünüm ( Açı )

PİKÜR : İnce dikişte üstten çekilen süs dikiş

PİLİ ( pli ) : Giyimi model özelliğine göre verilen katlanan bolluk

PLİKAŞE : Birbirine bakan iki pli

PONTEREZ : Sağlamlaştırma dikişi, pantolon ceplerinin alt ve üst noktalarının sağlamlaştırılması için yapılan sarma dikişi

PUNTO : Erkek ceket yakalarına ve pantolon cebine atılan ince oyulgama dikişi

PUS : Örme tüp kumaşları dokuyan makinenin yarı çapı. 1 Pus = 1 inç=2.54 cm.

RAPORT : Kumaş üzerinde görülen desen tekrarı

RAYON : Suni ipeklere verilen ad

REGOLA : Kalıbın ya da kesilmiş kumaşın, dikiş paysız çizim kalıpları ile yeniden çizilmesi, düzeltilmesi.

REGLAN: Yakadan takılan kol modeli

REKLAMASYON : Siparişin hatalı çalışmasından dolayı verilen ceza

REPETE : Tekrar sipariş verme

RİBANA : Giysilerin kol ağzı, yaka ve etek ucuna geçirilen triko parçası

SALÇATURA : Karşılıklı dikiş

SANFORİZASYON : Kumaşlara çekmezlik özelliği kazandıran işlem

SASON : Pens

ŞABLON : Konfeksiyonda kullanılan, üzerinde tüm yazı ve işaretlerin bulunduğu, ( Model adı, beden numarası, parça adı, kod numarası, düz iplik, çıt yerleri vb. ) payları verilmiş kesime hazır karton kalıp.

STİLİST : Giysileri, günün modasına uygun kup, renk ve desenleri bir araya getirerek model yaratan kişi

SLÜET : Giyimi sergilemek için kullanılan manken

SİMETRİ : Bir cismin veya şeklin iki tarafının bir eksene göre birbirinin aynı olması

SÜPREM : Düz dokunmuş örme kumaş

SÜZMEZÜR : İnce dikiş, el işçiliği

STANDART : Belli ölçülerde, kullanıma uygun olan, tek biçim

TABURLAR : Yuvarlak, tüp biçiminde

TUNİK : Diz boyuna veya dizden biraz yukarıda uzun ceket veya buluz

TALL : Uzun

TRANS TELA : Ceket ve mantoda etek ucu ve kol ağızlarına yapıştırılan tela

ISPANTA : Şablon

VALÖR : Genişleyen parça

VOLAN : Giysilere yapılan süsleme tekniği, garnitür.

PRESLENMİŞ PAMUKLARIN STANDARDİZASYONU

Preselenmiş Pamukların Standarizasyonuna İlişkin Tebliğ:

(Dış Ticarette Standardizasyon 2001/20)

27.7.2001 tarih ve 24475 sayıl Resmi Gazete

Madde 1- 5/8/1953 tarihli ve 4/1283 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Pamukların Kontrolüne Dair Tüzüğün 7 nci maddesinde yazılı kısa elyaflı (yerli), orta elyaflı (upland) ve uzun elyaflı pamuk gruplarının sınıf ve tipleri aşağıdaki gibi tespit edilmiş ve adlandırılmıştır:

a. Kısa Elyaflı (Yerli) Pamuklar:

Gossypium herbaceum L., Gossypium arboreum L. türüne giren pamuklar olup, elyaf uzunlukları 19.05 mm.’den kısadır. Kısa elyaflı (yerli) grubuna dahil pamukların tipleri ve tanımları aşağıdaki gibi tespit edilmiştir:

1. Yerli 1:

Kendi grubunun en yüksek beyaz renk ve parlaklığını gösterir, yabancı madde yok denecek kadar az ve çırçırlama hatası bulunmayandır.

2. Yerli 2:

Yerli 1’e nazaran biraz daha matlaşmış renkte, yabancı maddesi biraz daha fazla, çepel rengi kahverengiye dönüşmüş ve çırçırlama hatası az olandır.

3. Yerli 3:

Yerli 2’ye nazaran biraz daha matlaşmış ve grileşmiş renkte, yabancı maddesi siyahlaşmış ve çırçırlama hatası olandır.

a. Orta Elyaflı (Upland) Pamuklar:

Gossypium hirsutum L. türüne giren pamuklar olup, elyaf uzunlukları 19.05 mm. – 34.54 mm. arasındadır. Orta elyaflı (upland) grubuna dahil pamukların sınıfları ile bu sınıflara ait tiplerin adları ve tanımları aşağıdaki gibi tespit edilmiştir:

1. Beyaz Sınıfı:

Tipin doğal rengini ihtiva eden parlaklık ve canlılıkta lekesizdir (beneksiz)

Tipler:

1.1) Standart Ekstra: En yüksek derecede beyaz renk ve parlaklık gösterir ve yabancı maddesi yok denecek kadar az, çırçırlama hatası bulunmayan kusursuz pamuklardır.

1.2) Standart 1: Ekstra sınıfına girmeyen parlak beyaz renkte, yabancı maddesi ekstradan biraz fazla, haşere tahribatı ve çırçırlama hatası bulunmayan pamuklardır.

1.3) Standart 2: Standart 1’e nazaran biraz matlaşmış renkte, yabancı maddesi biraz fazla, rengi kahverengiye dönüşmüş, haşere tahribatı bulunmayan ve çırçırlama hatası en az olan pamuklardır.

1.4) Standart 3: Standart 2’ye nazaran biraz daha matlaşmış, açık gri renkte, yabancı maddesi standart 2’den fazla ve siyahlaşmış, çırçırlama hatası ve haşere tahribatı az olan pamuklardır.

1.5) Standart 4: Standart 3’e nazaran daha fazla matlaşmış, biraz daha grileşmiş, yabancı maddesi standart 3’den fazla ve siyahlaşmış, çırçırlama hatası ve haşere tahribatı olan, yeteri kadar olgunlaşmamış pamukları da ihtiva eden ve benekli kabul edilmeyecek kadar lekeleri bulunandır.

1.6) Standart 5: Standart 4’e nazaran rengi daha da matlaşmış ve grileşmiş, yabancı maddesi standart 4’e göre biraz daha fazla, hafif benekli sınıfına girmeyecek derecede lekeleri bulunan pamuklardır.

2. Hafif Benekli Sınıfı:

Beyaz sınıftaki her tipteki pamukların, yağmur, toplama ve depolama şartlarından dolayı beneklenmiş olanıdır

Tipler:

2.1) Standart 1: Beyaz standart 1 pamuğun yağmur, toplama ve depolama şartlarından dolayı hafif beneklenmiş olanıdır.

2.2) Standart 2: Beyaz standart 2 pamuğun yağmur, toplama ve depolama şartlarından dolayı benek durumu ve büyüklükleri standart 1’den biraz fazla olanıdır.

2.3) Standart 3: Beyaz standart 3 pamuğun yağmur, toplama ve depolama şartlarından dolayı benek durumu ve büyüklükleri standart 2’den biraz fazla olanıdır.

2.4) Standart 4: Beyaz standart 4 pamuğun yağmur, toplama ve depolama şartlarından dolayı benek durumu ve büyüklükleri standart 3’den biraz fazla olanıdır.

2.5) Standart 5: Beyaz standart 5 pamuğun yağmur, toplama ve depolama şartlarından dolayı benek durumu ve büyüklükleri standart 4’den biraz fazla olanıdır.

3. Renkli Sınıfı:

Yağmur ve kırağı yemiş veya aşırı rutubetli olarak toplanmış, depolarda uzun süre ve kötü şartlarda muhafaza edilmesi sonucunda fermantasyona uğramış kütlü pamukların çırçırlanması neticesinde çok hafif kahverengi, hafif kahverengi, kahverengi ve koyu kahverengiye dönüşmüş pamuklardır

Tipler:

3.1) Renkli 1: Kırağı, don etkisi ve fermantasyon nedeniyle rengi çok hafif kahverengiye dönüşen pamuklardır.

3.2) Renkli 2: Kırağı, don etkisi ve fermantasyon nedeniyle rengi hafif kahverengiye dönüşendir.

3.3) Renkli 3: Kırağı, don etkisi ve fermantasyon nedeniyle rengi kahverengiye dönüşen pamuklardır.

3.4) Renkli 4: Kırağı, don etkisi ve fermantasyon nedeniyle rengi koyu kahverengiye dönüşen pamuklardır.

4. Tip Dışı Sınıfı:

Beyaz, hafif benekli ve renkli sınıfına girmeyen yabancı maddesi (toprak dahil) fazla, yağ bulaşmış, preseli pamuk balyalarının yangın ve su baskınına maruz kalmış, çiğitle beraber aşağı düşen pamukların işlenmesinden meydana gelen pamuklardır.

Tipler:

4.1) Tip Dışı (Özürlü): Fazla miktarda yabancı madde ve toprak bulunan kütlü pamukların çırçırlanmalarıyla elde edilenler ile çırçırlama esnasında top başlarında biriken yağlı ve kopuk liflerden oluşanlardır.

4.2) Tip Dışı (Kuşbaşı): Çırçırlama esnasında çiğitle beraber aşağı düşen pamukların işlenmesi neticesinde elde edilendir.

4.3) Tip Dışı (Avaryalı): Preseli pamuk balyalarının yangın ve su baskınına maruz kalması sonucu ortaya çıkan pamuklardır.

a. Uzun Elyaflı Pamuklar:

Gossypium barbadense L. türüne giren pamuklar olup, elyaf uzunlukları 30.48 mm. ve daha uzundur. Uzun elyaflı pamuk grubundan ülkemizde yetiştirilmekte olan türler (Sea Land, Delcerro. vb.) kendi isimleri ile 4 tipe ayrılarak derecelendirilir.

Madde 2- Pamukların Kontrolüne Dair Tüzüğün değişik 16 ncı maddesinde yer alan linter pamuklar ile iplik imalatı sırasında meydana gelen lif döküntüsü pamukların sınıf ve tipleri aşağıdaki gibi tespit edilmiş ve adlandırılmıştır

a) Linter Pamukları:

Pamuk çiğidinin üzerinde kalan liflerin linter makinalarında kesilmesiyle elde edilen linter pamukların sınıf ve tiplerinin tanımları aşağıdaki gibi tespit edilmiştir:

1. A Sınıfı:

Pamuk çiğidinin üzerinde kalan liflerin linter makinaları ile bir defa kesilmesi ile elde edilen pamuklardır

Tipler:

1.1) Linter (A-1): Pamuk çiğidinin üzerinde kalan liflerin linter makinalarında bir defa kesilmiş olması ile elde edilen rengi açık (kirli beyaz), yabancı maddesi az, çok az kısa lif bulunan pamuklardır.

1.2) Linter (A-2): Linter (A-1)’in biraz daha koyu renkli ve daha fazla yabancı madde ve az kısa lif bulunan pamuklardır.

1.3) Linter (A-3): Linter (A-2)’den daha koyu renkli, daha fazla yabancı madde ve kısa lif bulunan pamuklardır

2. B Sınıfı:

Birinci kesimden sonra pamuk çiğidinin üzerinde kalan liflerin ikinci defa kesimiyle elde edilen pamuklardır

Tipler:

2.1) Linter (B-1): Birinci kesimden sonra pamuk çiğidinin üzerinde kalan liflerin ikinci defa kesimiyle elde edilen açık kahverengi, kısa lif ihtiva etmeyen ve yabancı maddesi olan pamuklardır.

2.2) Linter (B-2): Linter (B-1)’den yabancı maddesi daha fazla ve rengi daha koyu kahverengi olan pamuklardır

3. Tip Dışı Sınıfı:

Linter A ve B sınıflarına girmeyen pamuklar ile yanmış ve hasar görmüş linter pamuklardır.

b) Lif Döküntüsü Pamuklar:

Çırçırlama ve iplik imalatı esnasında elde edilen lif döküntüsü pamukların sınıfları aşağıdaki gibi tespit edilmiştir:

1. Çırçırlama lif döküntüleri:

Çırçırlama esnasında meydana gelen yağlı, mastar üstü-topbaşı ve siklon tozu gibi lif döküntüsü pamuklar meydana geldikleri (elde edildikleri) yer itibariyle tiplendirilerek, temiz veya kirli olarak nitelendirilebilir.

2. İplik imalatı lif döküntüleri:

İplik imalatı esnasında elde edilen, vatka kenarı, şerit, fitil, halka, bıçkı, şapka, davul, ince tarak, hallaç altı, hallaç tüyü, mahzen tozu, meydan döküntüsü, vigon tarağından çıkan fitil ıskartası, büyük davul döküntüsü ve dokuma tezgahı altı döküntüsü gibi lif döküntüsü pamuklar meydana geliş şekline göre (mekan, makine, ürün) tiplendirilerek, temiz veya kirli olarak nitelendirilebilir

Madde 3- Pamukların Çırçırlanma, Preselenme ve Depolanmasının Denetimine Dair Tüzüğün 8 inci maddesi gereğince her çırçır ve prese fabrikası rutubet ölçme aleti bulundurmak zorundadır.

Rutubet ölçme aletlerinin kalibrasyon sertifikalarının her yıl alınması zorunludur. Rutubet ölçme aleti bulundurmayan çırçır ve prese fabrikaları hakkında kanuni işlem yapılır

Pamukların Kontrolüne Dair Tüzüğün 15 inci maddesi gereğince preselenmiş pamukların rutubet oranı % 8,5’i geçemez. Rutubet tayini için “Etüv Metodu” kullanılır

Madde 4- Pamukların Kontrolüne Dair Tüzüğün değişik 9 uncu maddesi gereğince pamuklar çırçırlama şekline göre 3 gruba ayrılır.

a. Rollergin:

Deri, kauçuk ve benzeri maddelerle kaplı silindir şeklinde ve dönen toplar (role) sistemiyle lifleri çiğitlerinden ayıran toplu çırçır makinalarında çırçırlanarak elde edilen pamuklardır.

b. Sawgin:

Daire şeklinde ve dönen testereler sistemiyle lifleri çiğitlerinden ayıran testereli çırçır makinalarında çırçırlanarak elde edilen pamuklardır.

c. Lintergin:

Pamuk çiğidinin üzerinde kalan liflerin testereli linter makinalarıyla ayrıştırılması sonucu elde edilen pamuklardır.

Madde 5- Pamukların Kontrolüne Dair Tüzüğün değişik 8 inci maddesi gereğince pamukların tip numuneleri, çırçırlama şekli ve üretim bölgesi esas alınarak aşağıda gösterildiği şekilde tespit edilmiştir

a) Kısa Elyaflı (yerli) grubu pamuklarda, orta elyaflı (upland) grubu sawginle çırçırlanmış pamuklarda, uzun elyaflı grubu pamuklarda, linter pamuklarda, lif döküntüsü pamuklarda, orta elyaflı (upland) grubu rollergin renkli sınıfı ve tip dışı sınıfı pamuklarda tek bir tip numune hazırlanır ve (TÜRKİYE) olarak adlandırılır.

b) Orta elyaflı (upland) grubu rollerginle çırçırlanmış Ege tipi pamuklarda;

1) Ege üretim bölgesinde (İzmir, Menemen, Bergama, Manisa, Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Balıkesir, Tire, Torbalı, Söke, Aydın, Nazilli, Denizli, Milas, Köyceğiz, Ödemiş ve Bursa kontrol merkezlerinde) tek bir tip numune hazırlanır ve (TÜRKİYE-EGE),

2) Antalya, İskenderun, Antakya, Iğdır, Kahramanmaraş, Gaziantep, Adana, Mersin, Ceyhan, Osmaniye, Reyhanlı, Nusaybin, Diyarbakır, Şanlıurfa üretim bölgeleri ve kontrol merkezlerinde tek bir tip numune hazırlanır ve (TÜRKİYE-EGE TİPİ),

3) Diğer üretim bölgeleri ve kontrol merkezlerinde bu tip numunelere uygun pamuklar da (TÜRKİYE-EGE TİPİ),

olarak adlandırılır.

c) Orta elyaflı (upland) grubu rollergin ile çırçırlanmış Çukurova tipi pamuklarda;

1) Adana, Mersin, Ceyhan ve Osmaniye üretim bölgeleri ve kontrol merkezlerinde tek bir tip numune

hazırlanır ve (TÜRKİYE-ÇUKUROVA),

2) Diğer üretim bölgeleri ve kontrol merkezlerinde bu tip numunelere uygun pamuklar da (TÜRKİYE-

ÇUKUROVA), olarak adlandırılır.

Bu Tebliğ’de belirtilen esaslara göre hazırlanan tip numune kutuları talep olması halinde ilgili kurum ve kuruluşlara gönderilir

Madde 6- Pamukların Kontrolüne Dair Tüzüğün Değişik 11 inci maddesi gereğince Ege üretim bölgesi için İzmir’de, Çukurova üretim bölgesi için Adana’da ve Güneydoğu üretim bölgesi için de Şanlıurfa’da standart pamuk tip numune istişare kurulları kurulur

Dış Ticaret Müsteşarlığı bu Tebliğ’in 5 inci maddesinde belirtilen standart pamuk tip numunelerinin aynen devamına, bölgesel olarak değiştirilmesine veya bütün ülkeyi kapsayacak şekilde tespitine yukarıda belirtilen istişare kurullarının görüşlerini almak suretiyle karar verir

Madde 7- Orta elyaflı (upland) grubu pamukların sınıf ve tipleri itibariyle içerdiği yabancı madde oranı ile HVI (High Volume Instruments)’daki renk dereceleri aşağıda gösterildiği gibi tespit edilmiştir

KUMAŞ

Kumaş Tarihçe

Giyinmek insanın temel ihtiyaçlarındandır. İlk olarak kumaş üretimi keten ile başlanmıştır. Daha sonrasında yün kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonraları pamuklu kumaşlar yaygınlaşmıştır. Bu sayılanlara da ipek eklemekde yanlış olmayacaktır.

XVII. yüzyılda Fransa’da, sonra İngiltere’de merinos yünüyle imal edilen kumaşlar yayıldı. Pamuk ise başlangıçta Kuzey Amerika’da XVII. yüzyıldan beri ekiliyordu. Fakat diğerlerinin aksine ipek daha yavaş bir yayılım göstermiştir. Genel olarak lüks sembolüydü ipek. Başlıca olarak Lyon de ipek üretimine başlandı.

Kumaş Üretimi

Kumaş dokuma metodu ile üretilir. Dokumada genel prensip atkı ve örgülerin birbirinin içerisinden geçmesidir. bu alanda yapılmış en büyük yenilik

Leonardo da Vinci’nin icadı (1490), olan mekiğin kullanılmasıydı.bu metodda atkı iplikleri mekik içindeki bir çubuk üzerinde sarılıdır. Zincir belirli aralıklarda ipliklerin yerini değiştirip iplikleri birbirlerinden uzaklaştıklarında, dokumacı açılan kanala bir kenarından diğer kenarına mekiği geçirir. daha sonra iplikler tersi yönde birbirinden uzaklaşır. Dokumacı yeniden mekiği bir uçtan diğer kenara kadar geçirir. Bu işlem sürekli devam eder.

Doğal Kumaşlar

Pamuk

Yüksek ısıda yıkandığında çeker, ütülenmeye karşı dayanıklıdır ve eğer renkli ise, ilk yıkamada tek başına olmasına dikkat edilmelidir.

Serin tutar ve esnektir, sürtünme ve darbelere karşı dayanıklıdır.

Yıkamalar karşı renk dayanıklılığı yüksek değildir ve kırışmaya eğilimlidir.

İpek

Çok yüksek ısıda ve santrifüjlü makinada yıkanmaz.

İnatçı lekeler söz konusu olduğunda, bir uzmana başvurmak gereklidir.

Düşük ısıda ve buharsız ütülenmelidir.

Dayanıklıdır, çok hafiftir, dokunuşu yumuşak ve hoştur.

Renk dayanıklılığı yüksektir.

Terlemeye ve çitilenmeye karşı hassastır.

Keten

Daima elde ve soğuk su ile yıkanmalıdır, santrifüjlü makinada kurutulmamalı ve çok sıcak su ile yıkanmamalıdır.

Kırışma eğilimi çok yüksektir.

Ütülenmeye dayanıklıdır..

Serin tutar ve dokunuşu yumuşaktır, kire dayanıklıdır.

Yün

Yüksek ısıda yıkandığında çeker ,eğer asılarak kurutulursa deforme olur.

ısıyı çok iyi yalıtır, yüksek nem özelliği vardır ve kaybettiği şeklini kolayca bulur.

Keçeleşme ve sararmaya eğilimlidir.

Sentetik Kumaşlar

Polyester, Naylon ve Lycra

Isıya karşı çok duyarlıdırlar,ılık su ile yıkanmalı ve düşük ısıda buharsız ütülenmelidirler.

Fazla kırışmazlar ve renk dayanıklılıkları yüksektir.

Kolayca yanabilirler ve statik elektrik taşırlar.

Verilen bilgiler kompozisyonu saf olan kumaşlar için geçerlidir. Karışımlar söz konusu olduğunda, her kumaşın yüzdesi öğrenilerek bakım yapılmalıdır.

Suni Kumaşlar

Asetat, Rayon ve Viskoz

Deforme olmamaları için santrifüjlü makinada yıkanmamalıdır.

Dokunuşları oldukça yumuşaktır ve renk dayanıklıkları yüksektir.

Nem emme özelikleri düşüktür, kolay yanabilir ve statik elektrik taşırlar.

Tüm Kumaşlar İçin Geçerli Genel Kurarlar

Yüksek ısılar kumaşlar için her zaman zararlıdır.

Santrifüjlü makinalar ve direkt olarak güneşte kurutma giysilerin keçeleşmesine neden olur.

Hüçbür zaman inatçı lekelerle uğraşılmamalı, uzmanına başvurulmalıdır.

Beyazlatıcılarçamaşır suyuna tercih edilmelidir,zira çamaşır suyu kumaş elyaflarını yıpratır.

Astarlı giysiler her zaman kuru temizlemeye gönderilmeilidir.

Hassas kumaşlar için özel deterjanlar kullanılmalıdır.

GENEL DOKUMA BİLGİLERİ

1. İnsanların giyim, dekorasyon ve endüstriyel amaçlı tekstil yüzeyleri ihtiyaçlarını karşılayabilmek için 3 farklı tekstil yüzeyi elde etme yöntemi vardır:

a. Dokuma Yüzeyler

b. Örme (Trikotaj) Yüzeyler

c. Dokusuz (Nonwoven) Yüzeyler

2. Dokuma nedir? Dokuma Kumaş Nasıl Oluşur?

Dokuma, belli kaidelere göre iki iplik sisteminin dik açı yaparak çaprazlamasından oluşan bir tekstil işlemidir. Meydana gelen iplik çaprazlamasına bağlama veya örgü (doku) adı verilir.

Dokumayı oluşturan uzunlamasına ipliklere çözgü, yatay ipliklere da atkı denir.

Dokumada çözgü iplikleri birbirine paralel olarak belli bir sayıda ve yan yana bulunurlar. Dokumanın yapıldığı yöne doğru ilerlemesi gereken çözgü tabakası arasından atkı ipliğinin geçirilmesi ve bunun kumaşa dahil edilmesi sürekli olarak tekrarlanan temel işlemlerdir. Buna göre dokuma işleminde 3 temel safha vardır:

1- Ağızlık açılması

2- Atkının atılması

3- Tefenin atkıyı kumaşa dahil etmesi

Dokuma makinalarında atkının atılmasından önce ağızlık açılması gerekir. Açılan her ağızlık içinden kaydedilen atkı ipliğinin üstünde ve altında bulunması gereken çözgü ipliklerinin belirlenmesi için çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Çözgü ipliklerine armürlü ve eksantrikli tezgahlarda çerçevelerle, jakarlı tezgahlarda ise harniş düzeniyle inme kalkma hareketi verilir.

Ağızlık açılmasından sonra, atkı ipliği bu ağızlık içerisinden mekik, mekikçik, kanca, hava jeti, su jeti gibi yöntemler yardımıyla geçirilir. Atkılar bir bobin ya da masuradan çekilerek kaydedilir. Atkı atılmasından sonra ağızlık kapanır ve tarak, tefe vurma hareketiyle atkıyı kumaşa dahil eder. Daha sonra yeniden ağızlık açılır ve atkı atma olanağı sağlar. Aynı zamanda bir önceki atkı ve çözgü iplikleri tarafından tutularak sabitleştirilmiş olur. Böylece dokuma kumaş oluşturulmuş olur.

2.1. Dokuma Kumaşların Sınıflandırılması

Yapılarına Göre Kullanım Alanlarına Göre Hammaddesine Göre

1- Tek Katlı (Basit Yapılı) 1- Giysi Olarak 1-Hayvansal Liflerden Elde Edilenler

2- Karmaşık Yapılı 2- İç Mekanda Elde Edilenler

* Takviyeli

3- Endüstriyel Amaçlı

* Yünlü Kumaşlar

* Çift Katlı

* İpekli kumaşlar

* Çok Katlı

2-Bitkisel Liflerden Elde edilenler

* Pamuklu Kumaşlar

* Keten Kumaşlar

3- Suni ve Sentetik Liflerden Elde Edilenler

* Poliester

* Poliamid

* Akrilik

2.2. Dokuma Kumaşlarda Örgü Çeşitleri

Dokumada her çözgü ipliği atkı ipliğinin ya altından ya da üstünden geçerek bir bağlantı oluşturur. Yani her çözgü ipliği atkı ipliğini iniş ve çıkışlarla bağlar.

Bir bağlamanın teknik resmi:

– Çözgü üstte ise kareli kağıtta bir işaret konur veya kare tamamen doldurulur.

– Atkı üstte ise hiçbir işaret konulmaz.

– Desen içerisinde birim raporu ayırt edebilmek için farklı renkler vs kullanılabilir.

Bağlama tekniğine göre dokular 3 bölüme ayrılırlar:

I- Basit Dokular

II- Kuvvetlendirilmiş Dokular

III- Özel Dokular

Bir çözgü ve bir atkı sistemiyle meydana gelen basit dokumalar 3 temel bağlamaya dayanarak geliştirilirler. Bunlar:

1- Bezayağı Dokular

2- Dimi Dokular

3- Saten Dokular

Sistematik olarak yeni yöntemlerle ve temel bağlamalara dayanarak geliştirilmiş çok sayıda bağlama çeşidi vardır. Bunlar da kendi aralarında 3′e ayrılır:

1- Türemiş Dokular

2- Krep ve Fantezi Dokular

3- Birleştirilmiş Dokular

Bu kapsamda ana örgü çeşitleri aşağıdaki şekilde verilmiştir:

Bezayağı Örgü: Örgüler içinde en basiti olan bezayağı örgüler her türlü pamuklu, yünlü ve sentetik kumaşların üretiminde kullanılırlar. Çünkü hem işlemi kolay, hem de bağlantı noktalarının sıklığından kumaşları daha dayanıklıdır.

Tek sayılı çözgü ipliklerinin, tek sayılı atkı iplikleriyle, çift sayılı çözgü ipliklerinin çift sayılı atkı iplikleriyle bağlantı yaparak meydana getirdiği örgü şeklidir. En sık kesişmeyi, kenetlenmeyi sağlayan bezayağı, dokuların çok ince ve sağlam oluşmasına olanak sağlar.

Dimi Örgü: En küçük birim raporu üç atkı ve üç çözgüden oluşan dimi örgüler, bezayağından sonra gelen ikinci önemli örgüdür. En belirgin özelliği atkı ve çözgü atlamalarının diagonal çizgiler oluşturmasıdır. Diagonaller soldan sağa yollu ise Z- dimi, sağdan sola yollu ise S- dimi olarak adlandırılır. Dimi örgüler D, K ve T harfleriyle sembolize edilebilirler ve en küçük birim raporu D (2 / 1) olarak ifade edilir. Dimi örgüler bezayağına nazaran daha gevşek ve daha fazla iplikle dokunabilmektedir. Yumuşak, hacimli ve ağır bir görünüşe sahiptir. Bir yüzü Z- dimi ise diğer yüzü S- dimi görünüşe sahip olan örgülerdir. Genel olarak erkek takım elbiseliklerinde ve bayan kostümlük kumaşlarda kullanılır.

Saten Örgü: Saten denilince düz, pürüzsüz, yumuşak, dökümlü, parlak ve bu karaktere uygun ipliklerle dokunmuş kumaşlar akla gelir. Saten örgünün diğer temel örgülerden farkı örgü raporundaki bağlantıların birbirine hiç dokunmadan dağıtılmış olmasıdır. Örgü içindeki bağlantıların birbirine hiç dokunmadan dağıtılabilmesi için en az 5 değişik harekete ihtiyaç vardır. Bu yüzden en küçük birim rapor 5 atkı ve 5 çözgüden oluşur. Saten örgüler tek taraflıdır. Yani kumaşın bir yüzü parlak ise diğer yüzü mattır. Saten örgüler S harfi ile sembolize edilirler. Yaygın olarak strayhgarn ve kamgarndan oluşan elbiselik kumaşlarda, mutfak bezlerinde, masa örtülerinde, yatak-yorgan örtülerinde… vs kullanılmaktadır. Şekil 6′da basit bir saten örgü birim raporu verilmiştir.

3. Tek Kat Dokuma Kumaşlarda Analiz ve Üretim Planlaması

3.1. Genel Bilgiler

Bir kumaşın üretimi için gerekli olan ve hammaddelerin sağlanmasından kumaş topunun sarılıp ambara gönderilmesine kadar yapılan çeşitli işlemlere geçmeden önce, kumaşın tasarlanması ve üretiminin planlanması gerekir. Kumaşın tasarlanması ise; kumaşın kullanım amacına uygun olacak biçimde çeşitli özelliklerinin saptanması demektir. Kullanım amacına göre kumaşta bulunması istenen nitelikler ise şöyle sıralanabilir:

a) Sağlamlık (Dayanıklılık): Dayanıklılık, kumaşın kullanımı sırasında dış etkenler nedeniyle farklı durumlarda hemen ya da zamanla ortaya çıkan yıpranma biçiminde kumaşın iç yapısında beliren değişim ve bozulmalar sonucunda ortaya çıkacak farklılıklarla ilgilidir. Bu nedenle bir kumaşın, kullanım biçimine göre yeterli sağlamlıkta olması gerekir.

b) Esneklik (Uzayabilirlik): Çeşitli gerilmeler altında kumaş esner, diğer bir deyimle biçim değiştirir.Bu biçim değişikliği kalıcı olduğunda kumaş kırışır. Bu nedenle kumaşın esnek oluşu istenen özelliktir. Diğer yandan; kumaş esnemesi yırtılmayı da bir ölçüde önler.

c) Tutum ve Tuşe: Üst giyimde kullanılan kumaşların yumuşak olmaları istenir. Kumaşın yumuşak ya da sert oluşuna kumaşın tuşesi denir. Bu özellik kumaşın hammadde ve yapısıyla ilgili olduğu kadar dokunmuş kumaşa uygulanan apre işlemlerine de bağlıdır.

d) Görünüm: Kumaşın alıcıyı etkileyen örgü, desen, renk ve parlaklık gibi özelliklerine görünüm özellikleri denir.

e) Sıcak Tutma: Giyimde kullanılan kumaşların önemli bir amacı vücut ısısını korumak, dış havanın etkilerini önlemektir. Sıcak tutma özelliği, kumaş kalınlığı kadar kumaşın yapıldığı liflerin özellikleri ve kumaş örgüsüyle de ilgilidir.

f) Nem Çekme: Giyimde kullanılan kumaşların teri çekerek vücudun rahatlığını sağlaması, havlu gibi kumaşlarda ise; kumaşın suyu çekerek üzerinde tutması önemli bir özelliktir.

g) Döküm: Zor kırışan, esnek ve büküldüğünde kat yerleri büyük kıvrımlar yapan kumaşlara dökümlü kumaşlar denir. Bu özellik kumaşın hammaddesi, kalınlığı ve örgüsüyle ilgilidir. Döküm özelliği, perdeliklerde çok önemlidir.

h) Geçirgenlik: Özellikle kırışık ve yağmurluk ya da paltoluk kumaşlarda kumaşın su geçirmezliği, buna karşın havayı geçirmesi önemlidir.

ı) Çekmezlik: Kumaşın enden ve boydan kullanım sırasında çekmemesi hem giysilerde hem de sıkça yıkanan eşyaların yapımında kullanılan kumaşlar için çok önemlidir.

Yukarıda sayılan niteliklerden başka bir kumaşta, ütü tutma, yıkanabilirlik, dikiş tutma, kir tutmazlık, kimyasal maddelere karşı dayanıklılık gibi niteliklerde aranmaktadır. Nitelikleri saptanan bir kumaşın tasarlanmasında ise bu niteliklerin oluşmasında etken olan şu özelliklerin belirlenmesi gerekir:

-Hammadde Türü: Hammadde türü kumaşın ısı geçirgenliği, nem tutma, sağlamlık, yumuşaklık gibi özellikleriyle çeşitli kimyasal özelliklerini etkiler.

-İplik Türü: İstenen niteliklerde bir kumaşın yapımı için kullanılacak atkı ve çözgü ipliklerinin uygun özelliklerde seçilmesi gerekir.Bu özellikler; ipliğin numarası, bükümü, rengi, kat sayısı, mukavemeti gibi özelliklerdir.Diğer yandan, ipliğin üretiminde uygulanan teknolojide iplik özelliklerini, dolayısıyla kumaş özelliklerini etkiler. Örneğin; her ikisi de yün liflerden yapılmış kamgarn ya da strayhgarn ipliklerden dokunan iki kumaş önemli farklılıklar gösterecektir.

– Kumaş Örgüsü: Kumaş örgüsü, kumaşın yüzey görünümünü, dokusunu ve çeşitli mekanik özelliklerini etkiler.

– İplik Sıklıkları: Kumaşın en ve boy yönünde birim uzunluğa giren iplik sayıları olarak tanımlanan atkı ve çözgü sıklıkları, kumaşın sertliğini, sağlamlığını, kalınlık ve ağırlığı ile diğer birçok özelliklerini etkiler.

-Kumaş Kalınlığı: Kumaşın geçirgenlik, dayanıklılık, döküm gibi özelliklerini etkileyen bu parametre iplik çapına, numarasına bağlıdır. Diğer taraftan kumaş kalınlığı örgü türü ve sıklıklarla da ilgilidir.

-Kumaş Gramajı: Kumaşın birim alanının ağırlığını belirtmek için kullanılan bir terimdir. Kumaşın yapımında kullanılan ipliklerin tür, numara ve sıklığına bir ölçüde uygulanan apre işlemlerine göre değişir.

-Kumaş Boyutları: Kumaşın eni ve boyu, kullanım alanına göre değişen ve önceden saptanan bir özelliktir. Örneğin, pamuklu kumaşlara genellikle 70 cm ve 90 cm, yünlü kumaşlar 140 cm ve 150 cm enlerde dokunurlar.

Kumaşın istenen niteliklerde dokunabilmesi için, bu nitelikleri oluşturan ve yukarıda belirtilen teknik özelliklerin saptanması, kumaş tasarım çalışmalarının özü olacaktır. Endüstride bu tür çalışmalarda iki değişik yol izlenmektedir. Bunlardan biri, kumaşın benzeri yapılmak istenen bir örneğe uygun biçimde tasarlanmasıdır. Örnekten tasarıma geçebilmek için ise, eldeki kumaş örneği analiz edilir. Analiz; kumaşın bütün özelliklerini inceleyerek elde edilen bilgilerle onun aynını, noksansız olarak dokuma tezgahında işleme olanağını hazırlamak demektir. Analizde önce, kumaşa ait tüm teknik özellikler elde edilebildikleri ölçüde belirlenir. Daha sonra kumaşın yeniden üretimi için gerekli çalışmalar planlanır. İkinci yol ise; kullanım yeri, iplik türü, kumaş gramajı gibi belli başlı özellikleri belirlenen bir kumaşın teknik özelliklerinin tümü belirlenerek daha önce yapımı gerçekleştirilmiş olanlar içindeki en yakın benzerini bulduktan sonra bu kumaşa ait bilgilerle diğer genel bilgilerden yararlanarak kumaşın tasarlanmasıdır.

İster örnekten tasarıma geçiş biçiminde bir analiz çalışması olsun, ister tümüyle bir sentez çalışması olsun, kumaşın üretilebilmesi için kumaşın teknik özelliklerinin belirlenmesi yanında, üretimi için gerekli ve dokuma işlemiyle ilgili bazı bilgilerin de hazırlanarak üretimin bu bilgiler ışığında planlaması gerekir.

Pamuk Lifinin Özellikler

HVI (HIGH VOLUME INSTRUMENT) Testlerinde Kullanılan Kısaltmaların Açıklaması UHLM, Len, (Upper, Half Mean Length)-Ticari Uzunluk:

Ortalama uzunluğun üzerindeki lif uzunluğudur. Değerlerindeki lif uzunluğudur. Değerleri mm veya inch cinsinden belirtilir. Yüksek değerliler iplik yapımında aranan özelliklerdir. Upland grubuna giren pamuklarda 29 mm üstü veya 1 3/8 inch değeri ve üzeri makbuldür.

Lif uzunluğu, çeşit içinde, bitkinin kozalarında, aynı çekirdeğin muhtelif yerlerinde değişir. Çekirdeğin ortasındaki lifler, uç liflere göre 6,5 mm kadar uzundur. Kapsulün ortasındaki çekirdekler uzun lifli, alttaki çekirdekler kısa lifli, uçtaki çekirdeğin lifleri orta uzunluktadır.

Bitkinin ortasındaki kozanın lifleri uzun, alt ve yukarıdaki kozanın lifleri kısadır.

Lifler uzadıkça incelir. Uzun ve ince liflerin kıvrımları fazladır.

4-5 mm’nin altındaki lifler işlemler esnasında kaybolmaktadırlar. 12-15 mm arasındaki lifler ise iplik mukavemetine katkıda bulunmazlar.

Değişik lif uzunluğunu tayin etme metotları bulunur. Bunlar:

1.Stapel Çekme  Metodu(Göz yargısına dayanır)

2.Kelebek veya Halo Metodu

3.Sorter Aleti İle Tayin Metodu

4.Fibrograph Aleti İle Tayin Metodu

Piyada Fibrograph Aleti İle Tayin Metodu kullanılmaktadır. Bunun çalışma sistemi, bir elyaf demeti içinden geçirilen elektrik ışınlarının yoğunluğuna göre, lif uzunluğunu ölçme esasına dayanır. Bu aletin ölçümüne göre uzunluklar

lif uzunluklarını bazen inch sistemine göre ölçülmektedir. Bu sistemin mm ye çevrilişi aşağıda verilmektedir:

Lif uzunluğunun etkilediği özellikler:

-Eğirme sınırı,

-İplik mukavemeti,

-İplik düzgünsüzlüğü,

-Ürünün tutumu,

-Ürünün parlaklığı,

-İplik tüylülüğü

-Verimlilik.

ML (Mean Length) -Ortalama Uzunluk:

Şeklinde formüle edilebilir. Yüksek olması gereklidir. Ticari uzunluk gibi mm ya da inch değeri ile ifade edilir.

UI (Unf) (Uniformity Index)-Tecanüs (Elyaf Düzgünlüğü):

Ticari uzunlukla ortalama uzunluk arasındaki farkın yüzde olarak oranıdır.

Tecanüs (UI)= X 100

Formülde bulunan rakam ne kadar yüksekse tecanüs o kadar iyidir.

Elg (Elongation)-Elastikiyet:

Elastikiyet, başlangıç uzunluğun son uzunluğu yüzdeki şeklinde ifade edilir. Lif iplik yapımında zorlamaya tabi olduğundan elastik lif tercih edilir. Ne kadar yüksek olursa o kadar iyidir.

Uzama üç şekilde görülür:

1.Kalıcı Uzama: Lif uzatıldıktan sonra tekrar eski uzunluğuna dönmez. Eski uzunluktan biraz daha uzun hale gelir. Eski uzunlukla yeni uzunluk arasındaki yüzdeki kalıcı uzamadır.

2.Elastik Uzama: Lif serbest bırakıldığındaki kısalmanın yüzde olarak değridir.

3.Kopma Uzama: Lifin kopana kadar göstermiş olduğu uzamanın yüzde değeridir. Bu uzamada kalıcı ve elastik uzama aynı anda görülür.

Amt (Amount)-Sayı:

Test edilen elyaf sayısının belirtir. Fazla olması sonuçları gerçeğe yaklaşmasını sağladığından iyidir.

Rd (Reflectance Degree)-Parlaklık:

Işık yansıtma derecesi. Diğer bir ifade ile pamuğun parlaklığını verir. Yüksek olması iyidir.

Nickerson-Hunter diagramında 40-85 arasında parlaklık değeri verilmiştir.

+b-Sarılık:

Nickerson-Hunter pamuk renk ölçümleme diagramına göre pigment/renk olgusu değeridir. Düşük olanı iyidir.

Nickerson-Hunter diagramında 4-18 arasında sarılık değeri verilmiştir.

CG, CS (Colour Grade)-Renk Derecesi:

Universal standartlara göre derecelendirme.

(*) İşaretli derecelerin tip numune kutuları vardır. Diğerleri tarifidir.

Bu renk derecesinin Türkiye’de uygulanmakta olan standardizasyona çevrilmesi 2001/20 Sayılı Tebliğin 7 maddesinde belirtilmiştir.

Area-Bölge:

Yabancı maddenin kapladığı alan yüzdesi.

Pamuk liflerinin, kendi özelliklerine ve yetiştirildiği şartlara göre üzerlerinde bir takım yabancı maddeler bulunmaktadır. Bunlara ilave balyalama sırasında metal parçaları gibi diğer yabancı maddelerde kaçmaktadır. Bunlar iplik eğirmede zorlaştırıcı nedenlerdir. Düşük olanı iyidir.

Pamuk liflerine ait temizli değerlendirme tablosu şöyledir:

Cnt (Count)-Yabancı Madde Sayısı:

Taran bölgedeki yabancı madde sayısı verir. Bu sayının düşük olması gerekir. Optik okuyucu kameralar küçük yabancı maddeleri görmemektedir. Bu sebeple kum çepel olarak adlandırdığımız küçük yabancı maddeleri dikkate alınmamaktadır. Oysa bu durum tekstil de önem arz etmektedir. Optik okuyucu kameraların bu küçük parçacıkları dikkate alma teknolojisine kadar gözle de bakılması gerektiğine inanmaktayız.

T (Trash), Leaf-Yabancı Madde Değeri:

Çepel ve yabancı madde sayısının kapladığı bölgeye göre korelasyonudur. 1-7 arasında kod numarası oluşturulmuştur. Bu kod numarası düşük olması pamuğun temiz olması anlamına gelmektedir.

Short Fiber Index-Kısa Elyaf İndeksi:

12,7 mm’nin altında kalan elyaf yüzdesi. Düşük olanı daha kaliteli ve iplik olmaya daha elverişlidir.  İplik imalatı esnasında döküntü az olur ve maliyeti düşür.

CSP (RO, SL) (Couns Strength Produet)-İplik Olabilirlik Gücü:

Open-End de kullanılabilirlik indeksi. Yüksek olanı iyidir.

SCI (Spinning Congistency Index)-Elyafın Eğrilebilirlik Gücü:

Elyafın iplik olabilme özelliğidir. Yüksek olması iyidir.

Moist-Rutubet:

Elyafın rutubet miktarıdır. 8,5 olması iyidir. Düşük olanı tercih edilse de fazla düşük elyaf balyadaki prese dayanamadığında elyaf kırılmalarına neden olabilir. İplik imalatı sırasında düşük olan elyafa rutubet verilir. Yüksek olması durumunda fermente veya kartonaj yapar.

Mic (Micronair)-Elyaf İnceliği:

Elyaf inceliği kalıtsal bir özellik olup varyeteden varyeteye değişir. Uzun elyaflı varyetelerde liflerin çapı, kısa olanlara nazaran daha incedir. Uzun elyaflı Sea Island varyetesinde liflerin çapı 16,5 mikron iken kısa lifli Hint pamuklarında 21,5 mikrondur. İnce lifler sağlam, aynı zamanda yumuşak ve parlaktır. Böyle liflerden elde edilen dokumalar ince, zarif ve sağlam olurlar. Kalın liflerden ise düşük numaralı iplik elde edilir. Belli uzunlukta bir lifin çapı 18 mikrondan aşağı düştüğünde, iplik numarası her mikron için 20 numara artar. Buna karşın 18 mikrondan yukarı her bir mikron artışta, iplik numarası 10 numara düşer.

İncelik, elde edilecek iplik kesitinde kaç lif bulunacağını tayin etmektedir. İplik kesitinde, iplik oluşabilmesi için en az 30 lif bulunmalıdır. Fakat kesitteki lif sayısı genellikle 100′ün üzerindedir. 100 lif, hemen hemen bütün eğirme sistemleri için sınır bir değerdir.  Lif inceliği etkili olduğu durumlar şunlardır:

-İplik eğirme sınırı,

-İplik mukavemeti,

-İplik düzgünsüzlüğü,

-İplik görünüşü

-Kumaş dökümlülüğü

-Parlaklık,

-Tutum,

-Verimlilik.

Lif inceliğinin tayini üç şekilde olmaktadır:

1.Bir inch uzunluğundaki 1000 adet lifin ağırlığına göre incelik tayini.

2.Mikroskopla lif inceliğinin tayini.

3.Lifler arasından geçen hava miktarına göre incelik tayini.

Pamuk liflerinin çapları tam dairesel olmadığı için çaplarının ölçülmesiyle bulunamazlar. Piyada bu metotlardan üçüncüsü olan lifler arasından geçen hava miktarına göre incelik kullanılır.

Belli ağırlık ve hacimde bir numunenin içinden geçen hava miktarı o numuneyi oluşturan liflerin inceliğine bağlıdır. Bilindiği gibi kalın lifler arasında daha fazla boşluk olduğu için daha çok hava geçecektir. İşte bu esasa göre, elyaf inceliğinin tayini için çeşitli aletler geliştirilmiştir. Micronair, Speedar, Arealometer, Hertel, Porter, Kendal Mills Porosity Meter, Permen Mater gibi aletlerdir. Bunlardan en fazla kullanılan Micronair’dir. Bu aleetin sonuçları bir inçh uzunluğundaki 1000 adet lifin miligram olarak ağırlığını gösterir. Liflerin micronair değerlerine göre kalınlıkları şöyledir.

Str (Strenght)-Mukavemet:

Lifin mukavemeti lif çapının genişliği ile yakından ilgilidir. Her ince lif de mukavim anlamına gelmez. Tam olgunlaşmamış lif ince de olsa mukavim değildir. Lifin mukavim olabilmesi için, hem ince hem de cidarın daha doğrusu sekonder katın kalın olması gerekir. Cidar kalınlığı ise çeşidin genetik özelliğine ve yetişme koşullarının elverişli olmasına bağlıdır. Olgun liflerir mukavemeti daha fazladır.

Tekstilde kullanılacak lifler için minimum mukavemet 6 cN/tex’dir. Liflerin tek veya demet halinde olmak üzere 2 şekilde mukavemeti tayin edilir. Dokuma sanayiinde, lifler demet halinde kullanıldığı ve gerçeğe daha yakın olduğundan son yıllarda en çok ikinci şekle itibar edilmektedir. Mukavemet nemden etkilenmektedir.

Bir lif demetinin kopma mukavemetini ölçmeye yarayan aletlerin başında Pressley Fiber Strenght Tester gelmektedir.

Pressley İndeksi (P.İ) = Lif Demetinin koptuğu yerdeki ağırlık (paund olarak) / lif demeti ağırlığı (mili gram olarak)

Kopma Mukavemeti (KM) = (10,8116 x P.İ.) – 0.12

Kopma mukavemeti, bir inch kare çapında bir lif demetinin kopması için kaç bin paunluk ağırlığın uygulanması gerektiğini gösterir.

Günümüzde “gram per tex” kullanılmaktadır. Bir gram text ise 1000 m uzunluğundaki elyafın gram ağırlığıdır. Gram per text bir text miktarındaki elyafın gram cinsinden kopma ağırlığıdır..

Olgunluk:

Lifin olgunluğu, sekonder duvarının kalınlığı ve büklüm sayısı ile ilgilidir. Lif olgunluğu sekonder katın kalınlığını ölçmek ve büklüm adedini belirlemek suretiyle tayin edilir. Olgunluk tayininde, lifleri boyamak, sodyum hidroksitle şişirmek, polarize ışığa tabii tutmak ve aralarından hava akımı geçirmek gibi çeşitli metotlar uygulanır.

Bunlardan en çok kullanılanı hidroksit metodudur. Bu metotta her lifin çap genişliği ile cidar kalınlığı ölçülür. Sonra cidar kalınlığını lif kalınlığına bölmek suretiyle bir oran bulunur. Bu oran lifin olgunluk derecesini gösterir. Bu metoda göre derecelendirme:

Olgunluk derecesini hatasız olarak belirleyebilmek için en az 300 lifin incelenmesi gerekir. Bir numunenin olgunluk derecesi, içindeki olgun lif % sine göre değerlendirilir. Şöyle ki:

Lif olgunluğu ipliği şu şekilde etkiler:

-İplik mukavemetini düşürür.

-Nepsi arttırır.

-Kısa lif oranını arttırır.

-Değişken boyanabilirlik oluşur.

-İşlem zorlukları oluşturur.

Büklüm Sayısı:

Büklüm sayısı fazla ve yeknesak olan lifler, daha parlak, daha sağlam ve esnek olurlar. Büklüm adedi varyeteye ve lifin olgunlaşma derecesine göre değişir. Uzun ve ince lifli varyetelerde, keza olgunlaşmış liflerde, büklüm sayısı fazladır.

1 mm deki büklüm sayısına göre derecelendirme:

Nep:

Elyafın içinde görülen küçük düğümcüklere nep, bunların biraz büyüklüklerine Nap ve daha büyüklerine Mot denir. Bunlar tam olgunlaşmamış hav veya liflerin çırçırlama ve iplik yapımı sırasında birbirine karışıp düğümlenmesi ile oluşurlar. Bunda, elverişsiz yetişme koşularının, erken hasadın, hastalık ve zararlıların da büyük etkisi vardır. Söz konusu düğümcükler, liflerin taranıp birbirinden ayrılmasını güçleştirir. Mot, daha az karışık ve daha gevşek bir yapıya sahiptir. Nap ise daha ziyade çırçırlama sırasında bilhassa zayıf çekirdeklerin kırılıp küçük parçacıklara ayrılması sonucu meydana gelir.

En çok rastlananı neptir. Hatalı çırçırlama ve imalat, özellikle uzun ve ince lifli pamuklarda fazla nep yapar. Bunun yapısı diğerlerine nazaran daha girift ve daha sıkıdır. Tarakta birbirinden ayırıp paralel hale getirmek oldukça zordur. Nepli pamuklar iplik yapımı sırasında sık sık koparlar. Böylece hem işi güçleştirip üretim kapasitesini düşürür hem de fazla fire verirler.

Bunlardan elde edilen iplikleri üniform şekilde boyamak zordur. İpliklerin dokumaları da kaba ve zayıf olur.

Neplilik derecesi bir gram elyafın, 100 yarda ipliğin ve 1000 inch kare kumaşın üzerindeki nep adedini saymak suretiyle tespit edilir. 1000 inch kare kumaşın neplilik derecesi şöyledir:

Nep Adedi	Derecesi
1-1516-25 26-40 40’tan yukarı	Az NepliOrta Nepli Fazla Nepli Çok Fazla Nepli